Sự chuyển động của các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam (Kỳ 1)

Công nghiệp văn hóa hiện nay được xem là một ngành kinh tế sáng tạo quan trọng, không chỉ đóng góp thiết thực vào phát triển kinh tế - xã hội mà còn giữ vai trò then chốt trong bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Kể từ khi Quyết định số 1755/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: phê duyệt Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 (Chiến lược 1755) được ban hành năm 2016, các ngành công nghiệp văn hóa đã có bước chuyển mình rõ nét, đóng góp trực tiếp vào phát triển kinh tế - xã hội.

Những kết quả đáng ghi nhận

Công nghiệp văn hóa bao gồm nhiều lĩnh vực đa dạng như nghệ thuật biểu diễn, xuất bản, truyền thông, điện ảnh, âm nhạc, thủ công mỹ nghệ, quảng cáo, thiết kế, phần mềm và trò chơi điện tử... Đây là những ngành nghề tạo ra sản phẩm và dịch vụ mang giá trị văn hóa, đồng thời có khả năng chuyển hóa thành giá trị kinh tế thông qua thị trường.

Theo Báo cáo tổng kết thực hiện Chiến lược 1755 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, giá trị gia tăng (theo giá hiện hành) của các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đã có sự chuyển biến tích cực. Năm 2018, tỷ trọng đóng góp ước đạt 5,82% GDP, năm 2019 là 6,02% - con số tiệm cận với mục tiêu chiến lược đề ra. Mặc dù chịu ảnh hưởng nghiêm trọng bởi đại dịch Covid-19 (năm 2020 và 2021 lần lượt giảm còn 4,32% và 3,92%), nhưng đến năm 2022, tỷ lệ này đã phục hồi nhẹ lên 4,04%.

Tính chung giai đoạn 2018 - 2022, giá trị sản xuất của các ngành công nghiệp văn hóa bình quân đạt 1,059 triệu tỷ đồng, tương đương khoảng 44 tỷ USD, một con số rất đáng khích lệ đối với một lĩnh vực mới nổi.

Sự phát triển của hệ sinh thái sáng tạo được phản ánh rõ nét qua sự gia tăng của các cơ sở kinh tế. Năm 2022, cả nước có 70.321 cơ sở hoạt động liên quan đến các ngành công nghiệp văn hóa, với tốc độ tăng bình quân 7,2%/năm trong giai đoạn 2018 - 2022. Lực lượng lao động trong ngành cũng tăng trung bình 7,4%/năm, đạt 2,3 triệu người năm 2022, chiếm khoảng 4,42% lực lượng lao động toàn quốc.

Đây là bằng chứng cho thấy công nghiệp văn hóa không chỉ là ngành có hàm lượng sáng tạo cao, mà còn là lĩnh vực tạo sinh kế và việc làm cho hàng triệu người, đặc biệt là thanh niên và các nhóm nghề tự do.

Một trong những điểm sáng đáng chú ý là hoạt động xuất nhập khẩu các sản phẩm công nghiệp văn hóa liên tục tạo ra giá trị xuất siêu lớn. Năm 2018, kim ngạch xuất siêu đạt ước khoảng 37 tỷ USD, và đến năm 2022 tăng lên 41,9 tỷ USD. Đây là minh chứng rõ nét cho năng lực cạnh tranh và tiềm năng toàn cầu hóa của các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam, đặc biệt ở các lĩnh vực như phần mềm, game, thời trang, thủ công mỹ nghệ và thiết kế.

Về điện ảnh, giai đoạn 2018 - 2022, tăng trưởng bình quân 8,03%/năm về giá trị sản xuất, có nhiều dự án chất lượng được đầu tư bài bản. Năm 2019, doanh thu chiếu rạp đạt 4.100 tỷ đồng, trong đó phim Việt Nam chiếm khoảng 1.150 tỷ đồng, vượt mục tiêu đề ra tại Chiến lược 1755. Việc sửa đổi Luật Điện ảnh (2022) tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các nhà sản xuất, thúc đẩy hợp tác quốc tế và quảng bá hình ảnh văn hóa Việt Nam qua phim ảnh.

Du lịch văn hóa trước đại dịch đóng góp trên 8,39% GDP với doanh thu lên đến 755.000 tỷ đồng năm 2019. Sau khi mở cửa trở lại (sau dịch) năm 2022, lượng khách nội địa đạt 101,3 triệu lượt, tổng thu khoảng 495.000 tỷ đồng, cho thấy vai trò lan tỏa mạnh mẽ của du lịch văn hóa đối với tăng trưởng kinh tế và tiêu dùng sáng tạo.

Lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn giá trị gia tăng bình quân đạt 5,67%/năm, với 130 đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp, đặc biệt đang dần hình thành các mô hình biểu diễn thực cảnh, nghệ thuật đương đại gắn với du lịch - yếu tố quan trọng để xây dựng chuỗi giá trị văn hóa đặc sắc.

Ngành thủ công mỹ nghệ tốc độ tăng trưởng ấn tượng, đạt 11,07%/năm về giá trị sản xuất, 11,25%/năm về giá trị gia tăng. Năm 2022, xuất khẩu đạt 3,3 tỷ USD, sản phẩm có mặt tại 163 quốc gia và vùng lãnh thổ - thể hiện rõ tiềm năng của "văn hóa vật thể hóa" mang bản sắc Việt Nam.

Về phần mềm và trò chơi giải trí, Việt Nam nằm trong top 10 quốc gia xuất khẩu game toàn cầu, với doanh thu công nghiệp phần mềm năm 2021 đạt 5,7 tỷ USD. Hiện có khoảng 5.000 game do người Việt phát triển, phần lớn dành cho giáo dục và trẻ em, mở ra cơ hội lớn cho ngành công nghiệp sáng tạo nội dung số.

Các ngành quảng cáo, thiết kế, xuất bản đều tăng trưởng ổn định từ 6 - 7%/năm, với sự chuyển đổi mạnh sang môi trường số, mở rộng thị trường tiếp cận khách hàng và xu hướng tiêu dùng mới.

Công lớn nhờ vào vai trò của Nhà nước

Theo Ths Phạm Cao Thái, Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), để đạt được những thành tựu trong phát triển công nghiệp văn hóa giai đoạn 2016 - 2025, vai trò của Nhà nước trong xây dựng và hoàn thiện chính sách là rất quan trọng. Nhà nước đã đặt nền móng cho việc hoạch định và phát triển các ngành công nghiệp văn hóa thông qua Chiến lược 1755 và các văn bản pháp luật chuyên ngành, ghi nhận vị trí quan trọng của công nghiệp văn hóa trong nền kinh tế quốc dân.

Các quan điểm chủ đạo được cụ thể hóa là công nghiệp văn hóa là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế, Nhà nước tạo điều kiện thu hút tối đa nguồn lực xã hội; phát triển dựa trên sáng tạo, khoa học công nghệ và bảo vệ bản quyền trí tuệ; phát triển có trọng tâm, chuyên nghiệp, hiện đại, phù hợp với kinh tế thị trường; đồng thời gắn phát triển công nghiệp văn hóa với quảng bá hình ảnh đất nước và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc.

Việt Nam đã xác định 12 ngành công nghiệp văn hóa trọng điểm gồm quảng cáo, kiến trúc, phần mềm và trò chơi giải trí, thủ công mỹ nghệ, thiết kế, điện ảnh, xuất bản, thời trang, nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật - nhiếp ảnh - triển lãm, truyền hình - phát thanh và du lịch văn hóa.

Song song với đó, Nhà nước đã ban hành và từng bước hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách phát triển công nghiệp văn hóa qua nhiều văn bản pháp luật chuyên ngành và chính sách truyền thông.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã triển khai kế hoạch truyền thông nâng cao nhận thức xã hội về công nghiệp văn hóa, góp phần nâng cao nhận thức của các cấp, ngành, doanh nghiệp và toàn xã hội về vai trò của ngành.

Các luật và nghị định quan trọng như Luật Điện ảnh (2022), Luật Sở hữu trí tuệ (2022), Luật Kiến trúc (2019), Luật Du lịch (2017), Luật Báo chí (2016), Luật Xuất bản (2012)… cùng các nghị định hướng dẫn thi hành đã được ban hành, đồng thời các địa phương như Hà Nội, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh cũng xây dựng chính sách riêng phù hợp với đặc thù địa phương.

Việc cải thiện điều kiện kinh doanh, đơn giản hóa thủ tục hành chính, cắt giảm rào cản đã tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp nhỏ và vừa phát triển ổn định, đồng thời nâng cao hiệu quả thực thi quyền sở hữu trí tuệ và khuyến khích sáng tạo. Nhà nước cũng tăng cường phân cấp quản lý, kiểm tra, giám sát công vụ và củng cố các tổ chức bảo vệ quyền tác giả.

Về nguồn nhân lực, các đề án đào tạo tài năng văn hóa nghệ thuật giai đoạn 2016-2025 đã được phê duyệt, hỗ trợ miễn giảm học phí, bồi dưỡng nghề và phát hiện, phát triển tài năng trẻ. Các chính sách ứng dụng khoa học công nghệ được ưu tiên, với việc xây dựng cơ sở dữ liệu di tích, nhà hát, bảo tàng và ứng dụng công nghệ hiện đại trong phát triển sản phẩm văn hóa, góp phần nâng cao thương hiệu quốc tế.

Về tài chính, Nhà nước sử dụng ngân sách đầu tư công trung hạn 2021 - 2025 để thu hút nguồn lực xã hội, hình thành cơ sở vật chất cho ngành.

Thị trường công nghiệp văn hóa được phát triển thông qua việc khuyến khích liên kết, sáng tạo, xây dựng mạng lưới trung tâm văn hóa và không gian sáng tạo, đồng thời triển khai đề án mạng lưới thành phố sáng tạo UNESCO với 3 thành phố đã gia nhập là Hà Nội, Hội An và Đà Lạt. Các địa phương cũng đầu tư phát triển hạ tầng du lịch văn hóa và xúc tiến quảng bá sản phẩm. Hoạt động giao lưu, hợp tác quốc tế được tổ chức thường xuyên nhằm tăng cường hợp tác với các đối tác và doanh nghiệp nước ngoài, góp phần quảng bá văn hóa và du lịch Việt Nam trên trường quốc tế.

Ngoài ra, Nhà nước đã xây dựng các nhiệm vụ và giải pháp phát triển cụ thể cho từng ngành công nghiệp văn hóa trọng điểm như điện ảnh, nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm, quảng cáo và du lịch văn hóa trong Chiến lược 1755, nhằm tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững và hội nhập quốc tế của ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam.

(Còn tiếp)