Thuốc lá điện tử: Hiểm họa của "bẫy mật ngọt"

Đây là lời cảnh báo được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đưa ra nhân Ngày Thế giới không thuốc lá 2025, với chủ đề "Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo".

Giới trẻ đang trở thành mục tiêu chính của ngành công nghiệp thuốc lá toàn cầu. Với những sản phẩm được "ngụy trang" bằng bao bì bắt mắt, hương vị hấp dẫn và chiến dịch quảng bá tinh vi trên mạng xã hội, các tập đoàn thuốc lá đang từng bước đưa thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, túi ngậm nicotine đến gần hơn với thanh thiếu niên – nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất. 

Theo WHO, trong thế kỷ XX, thuốc lá đã cướp đi sinh mạng của 100 triệu người. Mỗi năm, gần 8 triệu người tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá – tương đương 15% tổng số ca tử vong trên toàn cầu, trong đó hơn một nửa là những người ra đi trước tuổi 70. Tuy nhiên, điều đáng báo động hơn cả là độ tuổi hút thuốc đang ngày càng trẻ hóa. Ước tính hiện có khoảng 37 triệu trẻ em từ 13–15 tuổi trên thế giới đang sử dụng các sản phẩm thuốc lá. Ở nhiều quốc gia, tỷ lệ hút thuốc lá điện tử trong thanh thiếu niên đã vượt qua cả người trưởng thành.

Trước sự sụt giảm lượng người hút thuốc truyền thống ở một số khu vực, các công ty thuốc lá đã thay đổi chiến lược, chuyển hướng sang thế hệ người dùng mới: giới trẻ. Để lôi kéo thanh thiếu niên, họ đầu tư mạnh vào thiết kế bao bì hiện đại, mô phỏng các món đồ thu hút trẻ em như kẹo ngọt, đồ chơi, nhân vật hoạt hình. Không dừng lại ở đó, hơn 16.000 loại hương liệu được sử dụng để tạo vị dễ chịu, giảm cảm giác khó chịu khi hút và khiến sản phẩm trở nên hấp dẫn hơn. Chất làm mát, phụ gia được bổ sung để gia tăng trải nghiệm, đồng thời khiến người dùng khó bỏ thuốc hơn.

Một trong những chiêu thức nguy hiểm là khai thác tối đa mạng xã hội – không gian mà giới trẻ hiện diện nhiều nhất. Các hãng thuốc lá đã hợp tác với người nổi tiếng, người có tầm ảnh hưởng để quảng bá sản phẩm bằng hình ảnh cá tính, thời thượng, tự do. Những đoạn video clip thu hút hàng triệu lượt xem trên TikTok, Instagram, YouTube… thường lồng ghép khéo léo thông điệp quảng bá thuốc lá điện tử, túi nicotine như một biểu tượng phong cách, chứ không nhắc tới nguy cơ sức khỏe. Theo WHO, các nội dung quảng bá dạng này đã đạt hơn 3,4 tỷ lượt xem – con số đủ cho thấy mức độ xâm nhập mạnh mẽ và tinh vi của ngành công nghiệp thuốc lá vào thế giới của người trẻ.

Thực tế, ẩn sau lớp vỏ ngọt ngào đó là những hiểm họa lớn cho sức khỏe cộng đồng. Khói thuốc chứa hơn 7.000 hóa chất, trong đó ít nhất 69 chất đã được xác định là tác nhân gây ung thư. Nicotine trong thuốc lá – dù là truyền thống hay điện tử – đều gây nghiện mạnh, ảnh hưởng đến não bộ đang phát triển, gây rối loạn chú ý, giảm khả năng học tập và làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần. Chỉ cần lượng nicotine trong khoảng 5 điếu thuốc lá cũng đủ để gây tử vong nếu nuốt phải. Đặc biệt, hút thuốc thụ động giết chết hơn 1,2 triệu người mỗi năm – trong đó 28% là trẻ em.

Trước nguy cơ này, WHO nhấn mạnh: "Hương vị hấp dẫn – nhưng hiểm họa ẩn mình. Đã đến lúc ngăn chặn ngành công nghiệp này." Bằng cách vạch trần các chiêu trò quảng bá ngụy trang dưới lối sống hiện đại, chiến dịch Ngày Thế giới không thuốc lá 2025 kêu gọi hành động tập thể nhằm bảo vệ thế hệ trẻ trước sự tấn công của các sản phẩm độc hại. WHO khuyến nghị các nước cần cấm toàn bộ quảng cáo và khuyến mại thuốc lá (kể cả trên nền tảng số), cấm hương liệu trong sản phẩm thuốc lá, siết quy định về bao bì và thiết kế sản phẩm. Giới chuyên gia liên tục đưa ra những quan ngại và khuyến cáo. 

Tiến sĩ Rüdiger Krech – Giám đốc Chương trình Sức khỏe và Sức khỏe cộng đồng của WHO, nêu rõ: "Ngành công nghiệp thuốc lá đang cố tình thiết kế các sản phẩm nhắm vào thanh thiếu niên: từ màu sắc rực rỡ, hương vị ngọt ngào cho đến hình thức quảng cáo qua người nổi tiếng trên mạng xã hội. Đây là sự thao túng tinh vi cần bị vạch trần và ngăn chặn bằng luật pháp mạnh mẽ. Nếu chúng ta không hành động quyết liệt, cả một thế hệ sẽ trở thành nạn nhân của sự lệ thuộc." Trong khi đó, Tiến sĩ Tedros Adhanom Ghebreyesus – Tổng Giám đốc WHO, nhấn mạnh: "Bất kỳ hình thức hút thuốc nào – dù là truyền thống hay 'thế hệ mới' – đều gây nghiện và nguy hiểm. Các công ty thuốc lá đang đánh cược với sức khỏe của giới trẻ vì lợi nhuận. Chúng ta cần phải lựa chọn: bảo vệ thế hệ tương lai hay để mặc họ bị dẫn dắt bởi quảng cáo sai lệch."

Tiến sĩ Adriana Blanco Marquizo – Giám đốc Thư ký Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá (WHO FCTC), khẳng định: "Việc cấm hoàn toàn quảng cáo, khuyến mại và tài trợ cho các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới – kể cả trên nền tảng số – là điều kiện bắt buộc nếu chúng ta muốn bảo vệ thanh thiếu niên khỏi những chiêu trò nhắm trực tiếp vào sự tò mò và cảm xúc của các em".

Tại Việt Nam – một trong 15 quốc gia có tỷ lệ người hút thuốc cao nhất thế giới – các biện pháp mạnh đã được triển khai. Từ ngày 1/1/2025, Việt Nam chính thức cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu và sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Bộ Y tế cũng đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, hướng tới mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030. Cùng với đó, Tuần lễ Quốc gia không thuốc lá từ 25–31/5 hằng năm tiếp tục được tổ chức với nhiều hoạt động truyền thông, hội thảo, vận động cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức.

Hành động ngay hôm nay chính là cách tốt nhất để bảo vệ tương lai. Chỉ khi các chính phủ, cộng đồng và mỗi cá nhân cùng kiên quyết đứng lên, chúng ta mới có thể chặn đứng sự thao túng tinh vi của ngành công nghiệp thuốc lá và giữ gìn một thế hệ trẻ khỏe mạnh, không khói thuốc. "Không còn chiêu thức – không còn cạm bẫy" – đó không chỉ là thông điệp của WHO, mà là mệnh lệnh của sự sống.